info@judaica-zwolle.nl
Stichting Judaica Zwolle
2e Lustrum

De Pluriformiteit van het Jodendom en het Eerste Christendom - Redactie Judaica-Bulletin - 1996
Tweede lustrum

Dit thema was op zondag 8 september 1996 de inzet van een studiedag van de Stichting Judaica Zwolle, die daarmee het tweede lustrum van het Zwolse Vrije Leerhuis voor Talmoed en Tora vierde. Omstreeks tachtig deelnemers hadden zich 's morgens verzameld in de synagoge aan de Samuel Hirschstraat, waar om 10.00 uur de dag werd geopend door Peter van 't Riet, voorzitter van de stichting.

Daarna waren er twee lezingen, de eerste door mr R.A. Levisson over De pluriformiteit van het Jodendom en een tweede door dr W.H. Zuidema over De pluriformiteit van het eerste Christendom. In de pauze werden door drs J.P. Wissink van Uitgeverij Ten Have te Baarn twee nieuw verschenen boeken gepresenteerd, te weten Jezus en de Chassidiem van zijn dagen van de Belgische auteur dr G.F. Willems, en Het evangelie uit het leerhuis van Lazarus, Een speurtocht naar de joodse oorsprong van het vierde evangelie door Peter van 't Riet.

's Middags na de gemeenschappelijke lunch vonden er diverse workshop over aspecten van het thema van de dag plaats. Tegen vier uur kon Jan Veldhuijzen, die de bijeenkomst leidde, de dag beëindigen met een opwekking het besprokene ter harte te nemen. 's Avonds werd deze feestdag in de synagoge afgesloten met een concert van joods-Nederlandse kleinkunst door het Zwolse ensemble Balsem.
In dit bulletin vindt u de tekst van de tweede ochtendlezing door Willem Zuidema. De tekst van de eerste lezing door mr R.A. Levisson zal (om technische redenen) in het volgende bulletin worden afgedrukt.

Tien jaar Vrij Leerhuis in Zwolle
In zijn openingstoespraak ging de voorzitter van de Stichting Judaica in op het ontstaan van het Zwolse Vrije Leerhuis, waarvoor ruim tien jaar geleden het plan werd geboren.

`In het najaar van 1985 sprak ik enkele keren met Willem Zuidema, die ik in de loop van dat jaar had leren kennen,' aldus Peter van 't Riet. `Zijn animo om in Zwolle mee te werken aan de oprichting van een leerhuis was snel gewekt. Op 18 december van dat jaar stuurde hij mij een korte schets hoe zo'n vrij leerhuis voor Talmoed en Tora er volgens hem moest uitzien. Daaruit citeer ik het volgende:
 
De naam van het leerhuis is een toespeling op het Freie Jüdische Lehrhaus in Frankfurt, waaraan de naam van Franz Rosenzweig verbonden is. Veel van wat deze daarin heeft willen vormgeven en bereiken, ligt ook in de doelstellingen van het Vrije Leerhuis voor Talmoed en Tora. Het wil onafhankelijk zijn van welke gevestigde belangen dan ook. Het maakt geen deel uit van een bepaald verband. Het woord `vrij' wil bovendien zeggen dat het leerhuis zonder examen of diploma toegankelijk is. Het staat open voor mensen die wel of niet aangesloten zijn bij een kerkgenootschap, of die zich aangetrokken voelen tot welke levensbeschouwing dan ook.

Twee elementen constitueren het leerhuis: de mensen die willen leren èn de leerstof, en deze leerstof is de overvloed van weten en traditie vanaf het begin van Israëls bestaan tot op de huidige dag. In termen van de joodse traditie: vanaf de gave van de Tora op Sinaj tot heden. Het enige criterium is: dat men wil leren en dat men de spelregels van het joodse leren wil aanvaarden (einde citaat).'

Volgens Peter van 't Riet is deze grondslag van het Vrije Leerhuis vandaag nog altijd zeer actueel: `We leven in een tijd waarin de polen van onverdraagzaamheid en onverschilligheid nog steeds of wederom een grote invloed hebben op onze samenleving. De joodse traditie leert ons te leven in een ander spanningsveld dan dat van onverdraagzaamheid en onverschilligheid, te weten het spanningsveld van sterke betrokkenheid en uiteindelijke verdraagzaamheid.' Ter toelichting citeerde de spreker een rabbijnse uitspraak over de heftigheid van de discussies in het leerhuis:

Zelfs vader en zoon, leraar en leerling worden vijanden als zij met elkaar strijden om de interpretatie van de Tora. Maar als zij er niet bij weglopen, totdat zij vrienden worden, dan zijn op hen de woorden van Num. 21:14 van toepassing: `Vriendschap in Soefah'. Lees niet `Soefah' maar `sofah' , zodat het betekent: `Vriendschap aan het einde'.

De tekst in Num. 21, die in de context van oorlog en vijandschap staat, heeft in deze uitspraak een nieuwe betekenis gekregen: Hoe belangrijk de strijd om de waarheid, om de juiste uitleg en toepassing van de Tora ook is, uiteindelijk is er een hoger doel: te komen tot vrede en vriendschap tussen de mensen.

`Een wereld van echte vrede en ware vriendschap is echter geen uniforme wereld, waarin ieder hetzelfde denkt en hetzelfde doet,' aldus Peter van 't Riet. `De echte sjaloom is er een van pluriformiteit, van veelkleurigheid en van vreedzame coëxistentie van tegengestelde meningen en opvattingen. Het is dat leven met pluriformiteit, dat karakteristiek is voor het Jodendom, maar ook voor het eerste Christendom. Die pluriformiteit willen we op deze dag met elkaar nader verkennen.'
`Velen onder ons zijn de erfgenamen van een christelijke wereld die altijd weliswaar pluriform is geweest, maar die het van zichzelf niet mocht zijn. Eenheid in Christus was eeuwen lang het ideaal, waarvoor veel bloed vergoten is. Met de tanende macht en invloed van de kerken zien we vandaag de dag - gelukkig - veel tolerantere vormen van Christendom ontstaan. Maar daarin staat men vaak nog onwennig tegenover het verschijnsel pluriformiteit.'

`Anderen onder ons staan in de traditie van het Jodendom. Daarin was pluriformiteit eeuwen lang eerder regel dan uitzondering. Maar met de politieke en staatkundige macht die de oprichting van de Staat Israël meebracht, wordt het Jodendom geconfronteerd met een nieuw verschijnsel. In de Israëlische samenleving groeit het politieke radicalisme, neemt de onverdraagzaamheid soms schrijnende vormen aan en lijkt pluriformiteit minder vanzelfsprekend dan deze vroeger in de diaspora was. De verleiding van de macht, die het Christendom eeuwen lang parten speelde, zou wel eens dè uitdaging voor het Jodendom in de 21-ste eeuw kunnen worden.'

Tot slot werd kort stil gestaan bij de afgelopen periode: `Tien jaar lang hebben Joden, Christenen en wellicht anders gelovigen in het Zwolse leerhuis met elkaar gelernd. Ook vandaag willen we daarmee verder gaan. En we nemen daarbij de uitdaging van onverdraagzaamheid en uniformisme, die actueel is zowel voor het Jodendom als voor het Christendom, serieus. En hoe kunnen we dat beter doen dan vanuit de rijke joodse traditie en de oudste lagen van het - toen nog joodse - Christendom. Vandaar het thema van deze studiedag: De pluriformiteit van het Jodendom en het eerste Christendom.'

Afscheid van Willem Zuidema
Na vervolgens alle sprekers te hebben welkom geheten, was er nog een kort moment voor het afscheid van dr Willem Zuidema die als docent van het eerste uur het Zwolse leerhuis na tien jaar verlaat. Met name zijn bijdrage aan de lange leerhuiscursussen zal Zuidema met ingang van het komende seizoen beëindigen. Alleen korte cursussen blijft hij nog verzorgen.

`In het Vrije Leerhuis zullen we je missen,' aldus Peter van 't Riet. `Jouw wens respecteren we en vandaag kijken we terug op tien vruchtbare jaren die we samen met jou hebben beleefd. We hoorden daarnet al je woorden van tien jaar geleden, die een sleutelrol hebben gespeeld bij de oprichting van het Vrije Leerhuis in Zwolle. Je begon met een cursus `Inleiding in het Jodendom'. In het tweede jaar was het `Op zoek naar Tora'. In het derde jaar `Isaäk wordt weer geofferd'. In het vierde jaar `Soloveitchik'. In het vijfde jaar het boek van David Flusser `Tussen oorsprong en schisma'. En toen was er ons eerste lustrum, waar je de joodse invloed op de christelijke liturgie behandelde. En het ging verder. In het zesde jaar `De noachidische geboden'. In het zevende jaar `Het Achttiengebed'. In het achtste jaar `Twaalf Talmoedlessen'. In het negende jaar `Levinas'. In het tiende jaar `De gein van het leren'. En nu vieren we ons tweede lustrum met je.'

Vervolgens paste Peter van 't Riet de uitspraak `Maak veel leerlingen' uit het Talmoed-traktaat Pirké Avot op Zuidema toe: `Veel leerlingen maken, dat heb jij in Zwolle en in vele andere plaatsen gedaan. Daar zijn wij jou dankbaar voor. En die dank willen wij jou laten proeven, kosjer en wel. Geniet ervan zoals wij van jou hebben genoten.' Waarna hij het afscheid bezegelde met twee flessen kosjere wijn.


Judaica viert tweede lustrum Vrij Leerhuis, Zwolse Courant 11 september 1996, p. 15.